Kofeina – fakty i mity o kawie, którą pijemy każdego dnia

Są tacy, którzy bez porannej kawy nie potrafią nawet spojrzeć na świat przez okno, nie mówiąc już o wyjściu do pracy czy uśmiechu do sąsiada. Są i tacy, którzy podchodzą do kofeiny jak do tygrysa na smyczy: z respektem, podejrzliwością, a czasem nawet z lekkim strachem. Kawa od wieków budzi emocje. Wokół niej narosło tyle mitów i teorii, że spokojnie mogłaby zasilić osobną gałąź literatury popularnonaukowej. Czas więc zatrzymać się na chwilę, wziąć łyk aromatycznego espresso i spokojnie oddzielić ziarna prawdy od plew wyobraźni. Przyjrzyjmy się bliżej temu czym jest kofeina, a także jak ilość kawy wypita każdego dnia wpływa na nasz organizm.

Kofeina – przyjaciel czy wróg? O właściwościach, które zmieniają perspektywę

Zacznijmy od podstaw! Kofeina to naturalny alkaloid występujący w ziarnach kawy, liściach herbaty, ziarnach kakaowca i kilku innych roślinach. Jej głównym zadaniem w świecie roślin jest odstraszanie owadów i ochrona przed pasożytami. W świecie ludzi staje się sprzymierzeńcem czujności i dobrego nastroju. Działa bowiem na układ nerwowy, blokując receptory adenozyny, substancji odpowiedzialnej za uczucie zmęczenia. Dzięki temu kawa, herbata czy nawet czekolada potrafią dodać energii, poprawić koncentrację, a czasem nawet natchnąć do filozoficznych rozważań nad sensem poniedziałku.

 

Kofeina ma jednak nieco więcej zalet, niż tylko dawanie przysłowiowego „kopa”. Badania pokazują, że umiarkowane spożycie kawy może obniżać ryzyko chorób serca, cukrzycy typu 2, a nawet niektórych nowotworów. Wskazuje się również na ochronny wpływ kofeiny na funkcje mózgu: regularne picie kawy może zmniejszać ryzyko choroby Alzheimera i Parkinsona. Co ciekawe, kawa jest też bogata w antyoksydanty, które neutralizują wolne rodniki, czyli cząsteczki odpowiedzialne za procesy starzenia się organizmu.

Czy kawa naprawdę odwadnia? Jeden z najbardziej upartych mitów

Przez lata krążyła opinia, że kawa, choć pyszna, działa moczopędnie i prowadzi do odwodnienia organizmu. W rzeczywistości jednak jest to mit, który powstał na podstawie obserwacji bardzo dużych dawek kofeiny podawanych w warunkach laboratoryjnych. Normalne spożycie kawy, czyli około dwóch do czterech filiżanek dziennie, nie powoduje odwodnienia. Co więcej, kawa traktowana jako część codziennej diety dostarcza płynów, tak jak herbata, soki czy woda. Organizm szybko adaptuje się do regularnej dawki kofeiny, a jej wpływ na diurezę – czyli wydalanie moczu, staje się minimalny.

 

Oczywiście, jeśli ktoś nagle wypije pięć espresso w godzinę, może poczuć pewien „przypływ” potrzeby odwiedzenia toalety. Jednak w normalnych warunkach kawa w żaden sposób nie zaburza równowagi wodno-elektrolitowej organizmu. Prawda jest taka, że kawa bardziej nawadnia niż odwadnia – zwłaszcza jeśli pijemy ją w rozsądnych ilościach.

Kawa, a serce – miłość czy nienawiść? O wpływie kofeiny na układ krążenia

Kolejnym popularnym mitem jest przekonanie, że kawa szkodzi sercu. Faktem jest, że kofeina może przejściowo podnieść ciśnienie krwi, szczególnie u osób, które rzadko po nią sięgają lub mają już istniejące problemy z nadciśnieniem. Jednak liczne badania pokazują, że umiarkowane spożycie kawy nie zwiększa ryzyka chorób serca, a wręcz przeciwnie, może je obniżać.

 

Wielkie badań kohortowch, obejmujące setki tysięcy osób, wskazują, że osoby pijące 3–5 filiżanek kawy dziennie mają mniejsze ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej niż ci, którzy kawy nie piją wcale. Kluczowe jest jednak słowo „umiarkowanie”. Wypicie dziesięciu filiżanek dziennie może nie być najlepszym pomysłem, zwłaszcza dla osób z niewydolnością serca lub zaburzeniami rytmu. Przykład z życia? Pani Marta, lat 45, która od zawsze słyszała od swojej babci, że kawa powoli wyniszcza jej serce, po rozmowie z kardiologiem odkryła, że jej dwa cappuccino dziennie nie tylko są bezpieczne, ale wręcz wpisują się w profilaktykę zdrowego stylu życia. Oczywiście bez cukru i bitej śmietany.

Kawa, a sen – czy filiżanka po 17 to wyrok nieprzespanej nocy?

Tutaj przechodzimy do kwestii, w której prawda miesza się z indywidualnymi cechami organizmu. Kofeina ma czas półtrwania w organizmie wynoszący od 3 do 7 godzin. Oznacza to, że po 6 godzinach od wypicia kawy nadal możemy mieć w krwiobiegu połowę początkowej dawki. Dla niektórych osób oznacza to kłopoty z zasypianiem nawet po jednej późnopopołudniowej filiżance. Inni – szczególnie Ci stali bywalcy kawiarni – mogą wypić espresso o 20:00 i zasnąć jak niemowlę.

 

Genetyka odgrywa tutaj dużą rolę. Istnieją warianty genów odpowiedzialnych za szybkie lub wolne metabolizowanie kofeiny. Ci, którzy metabolizują ją wolno, powinni rzeczywiście uważać na godziny picia kawy, jeśli chcą uniknąć przewracania się z boku na bok przez pół nocy. Jeśli zauważasz, że wieczorna kawa wpływa na Twój sen, warto przesunąć ostatnią filiżankę na wczesne popołudnie. Ale jeśli nie masz problemu z zasypianiem, nie musisz rezygnować z popołudniowej latte na tarasie w blasku zachodzącego słońca.

Czy kawa uzależnia? Słodko-gorzka prawda o codziennym rytuale

Pytanie o uzależnienie od kawy pojawia się niemal tak często, jak pytanie o to, czy śniadanie jest naprawdę najważniejszym posiłkiem dnia. I tak jak w wielu przypadkach, odpowiedź brzmi: to zależy. Kofeina może prowadzić do pewnego stopnia uzależnienia psychicznego i fizycznego. Objawia się to głównie tym, że przy nagłym odstawieniu kawy pojawia się ból głowy, zmęczenie czy rozdrażnienie.

 

Jednak w przeciwieństwie do substancji naprawdę uzależniających, jak alkohol czy nikotyna, kofeinowe objawy odstawienia są łagodne i krótkotrwałe. Zwykle trwają kilka dni. Co więcej, nie powodują one trwałego uzależnienia psychicznego, które zaburza funkcjonowanie społeczne czy zawodowe. Dla większości z nas kawa to raczej przyjemny rytuał niż biologiczna konieczność. To trochę jak z ulubioną książką lub codziennym spacerem. Można bez tego żyć, ale po co?

Podsumowanie, czyli filiżanka prawdy na koniec

Kofeina, a właściwie kawa jako jej najpopularniejsze źródło, towarzyszy nam każdego dnia, czasem dyskretnie, czasem z przytupem. Owszem, niesie ze sobą pewne ograniczenia, ale równie często dostarcza korzyści zdrowotnych, podnosi nastrój i wpisuje się w kulturę codziennych rytuałów. Mitów wokół niej narosło wiele: od odwodnienia, przez rujnowanie serca, aż po wizję nocnych bezsenności, ale większość z nich nie wytrzymuje konfrontacji z badaniami naukowymi.

 

Jeśli więc pijesz dwie-trzy filiżanki kawy dziennie, czujesz się po niej dobrze, a Twój organizm nie wysyła sygnałów ostrzegawczych – nie masz powodu, by rezygnować z tej małej przyjemności. Kawa to nie tylko kofeina. To zapach budzący wspomnienia, smak pierwszego spotkania, towarzyszka rozmów i cichy świadek samotnych poranków.