Skóra atopowa – przyczyny, objawy i skuteczna pielęgnacja

Skóra atopowa to przewlekła, zapalna choroba o podłożu immunologicznym, często utożsamiana z atopowym zapaleniem skóry (AZS). Charakteryzuje się suchością, świądem i zaburzeniem bariery naskórkowej, a jej występowanie wiąże się zarówno z czynnikami genetycznymi, jak i środowiskowymi. Dowiedzmy się więcej o tej przypadłości.

• Występowanie AZS rośnie na całym świecie, dotyczy już ponad 20% dzieci i 5–10% dorosłych
• Główne objawy to suchość, świąd i podatność na infekcje skóry
• U podstaw choroby leży defekt białka filagryny oraz nadreaktywność układu odpornościowego
• Leczenie wymaga pielęgnacji, unikania alergenów i terapii dermatologicznej
• Wczesna interwencja zmniejsza ryzyko współistnienia astmy i alergicznego nieżytu nosa

Zobacz też: Pielęgnacja skóry – naukowe podstawy codziennej rutyny

Jakie są przyczyny i mechanizmy powstawania skóry atopowej?

Skóra atopowa powstaje w wyniku złożonej interakcji genetyki, układu odpornościowego i czynników środowiskowych. Kluczowym elementem jest mutacja genu filagryny, białka odpowiedzialnego za prawidłową budowę warstwy rogowej naskórka. Brak tego białka prowadzi do utraty wody przez naskórek, co skutkuje suchością i osłabieniem bariery ochronnej skóry.

Układ odpornościowy osób z AZS reaguje nadmiernie na powszechne alergeny, wytwarzając przeciwciała klasy IgE. Dochodzi wówczas do pobudzenia komórek Langerhansa i aktywacji limfocytów Th2, które nasilają stan zapalny i produkcję cytokin prozapalnych. W efekcie rozwija się przewlekła reakcja alergiczna, objawiająca się świądem i zaczerwienieniem.

Do czynników środowiskowych nasilających objawy należą: kontakt z roztoczami, pyłkami, sierścią zwierząt, mlekiem krowim, jajami, soją, pszenicą, orzechami, stres emocjonalny, a także twarda lub chlorowana woda.

Jak rozpoznać objawy skóry atopowej?

Pierwszym objawem skóry atopowej jest zwykle uporczywa suchość skóry, która prowadzi do pękania, złuszczania i uczucia napięcia. Chorzy skarżą się na silny świąd skóry, nasilający się nocą, co powoduje drapanie i wtórne podrażnienia skóry.

W przebiegu atopowego zapalenia skóry występują również zmiany zapalne w postaci grudek, strupków i przeczosów. Typowe lokalizacje to zgięcia łokciowe, podkolanowe, twarz, szyja oraz dłonie.

Często pojawiają się też wtórne zakażenia skóry, wywołane przez gronkowca złocistego lub wirus opryszczki zwykłej. Zakażenie wirusowe może wymagać leczenia acyklowirem lub walacyklowirem.

Najczęstsze objawy skóry atopowej:

• Uporczywa suchość i łuszczenie
• Świąd nasilający się nocą
• Pękanie i rogowacenie naskórka
• Rumień i sączenie zmian
• Skłonność do infekcji bakteryjnych lub wirusowych

Jak prawidłowo pielęgnować skórę atopową?

Podstawą postępowania jest właściwa pielęgnacja skóry, której celem jest odbudowa bariery ochronnej i redukcja suchości. Należy unikać agresywnych detergentów, mydeł oraz perfumowanych kosmetyków. Rekomenduje się stosowanie emolientów – preparatów nawilżających i natłuszczających, które odbudowują warstwę lipidową skóry.

Regularne nawilżanie skóry po kąpieli, najlepiej przy użyciu kosmetyków aptecznych, pozwala utrzymać odpowiedni poziom wilgoci i zmniejsza świąd. Należy unikać gorących kąpieli i twardej wody. Wskazane jest noszenie ubrań z naturalnych tkanin, np. bawełny, oraz utrzymywanie stabilnej temperatury otoczenia.

Zasady pielęgnacji skóry atopowej:

• Codzienne stosowanie emolientów w ciągu 3 minut po kąpieli
• Mycie skóry łagodnymi syndetami bez mydła
• Unikanie długich kąpieli w gorącej lub chlorowanej wodzie
• Noszenie przewiewnej odzieży z bawełny
• Stosowanie filtrów ochronnych SPF przy ekspozycji na słońce

Jak wygląda leczenie atopowego zapalenia skóry?

Leczenie skóry atopowej zależy od nasilenia objawów i wieku pacjenta. W łagodnych przypadkach wystarczające jest systematyczne stosowanie emolientów. W bardziej zaawansowanych stadiach konieczne jest leczenie miejscowe.

Podstawową grupą leków są glikokortykosteroidy, które redukują stan zapalny i świąd. Alternatywą są inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus), stosowane w okolicach o cienkiej skórze, np. na twarzy. W cięższych przypadkach dermatolog może zalecić leczenie ogólne, obejmujące cyklosporynę, azatioprynę, metotreksat lub mykofenolan mofetylu. Nowoczesnym lekiem biologicznym jest dupilumab, działający na szlaku interleukiny IL-4 i IL-13.

W przypadku rozległych zmian korzystne efekty przynosi fototerapia (UVB, UVA, PUVA, Balneo-PUVA), stosowana pod nadzorem dermatologa. Pomocna może być również konsultacja z alergologiem, który określi profil uczuleń.

Czy skóra atopowa może współistnieć z innymi chorobami?

Tak. U wielu pacjentów z AZS rozwija się tzw. marsz atopowy, obejmujący astmę alergiczną i alergiczny nieżyt nosa. Często obserwuje się również eozynofilię i podwyższone stężenie immunoglobuliny E (IgE). Choroba ma charakter przewlekły i nawrotowy, a czynnikiem zaostrzającym objawy bywa stres emocjonalny.

Dzieci z atopowym zapaleniem skóry wymagają szczególnej opieki dermatologicznej i edukacji rodziców w zakresie pielęgnacji oraz unikania alergenów środowiskowych.

Sekcja pytań i odpowiedzi

Czy skóra atopowa może zniknąć z wiekiem?
U części dzieci objawy ustępują w okresie dojrzewania, jednak u wielu pacjentów utrzymują się przez całe życie, przybierając łagodniejszy przebieg.

Czy można korzystać z basenu przy AZS?
Tak, ale należy unikać basenów z silnie chlorowaną wodą. Po kąpieli trzeba dokładnie spłukać skórę i nałożyć emolient.

Czy dieta ma znaczenie w AZS?
Tak, zwłaszcza u dzieci. Alergeny pokarmowe, takie jak mleko, jaja czy soja, mogą nasilać objawy. Dietę eliminacyjną należy wprowadzać tylko pod kontrolą alergologa.

Jakie kosmetyki są bezpieczne dla skóry atopowej?
Najlepiej wybierać bezzapachowe kosmetyki apteczne z certyfikatami dermatologicznymi, zawierające ceramidy, glicerynę lub masło shea.

Czy stres wpływa na stan skóry atopowej?
Tak. Stres nasila wydzielanie kortyzolu i mediatorów zapalnych, co może zaostrzać przebieg choroby.

Źródła:

1. Błaszczyk H., Zalewska-Janowska A., Atopowe zapalenie skóry – patogeneza i postępowanie terapeutyczne, „Przegląd Alergologiczny”, 2022.
2. Waszczykowska E., Nowoczesne podejście do leczenia AZS, „Medycyna Praktyczna”, Kraków 2023.
3. Szczeklik A., Choroby wewnętrzne. Medycyna Praktyczna, Kraków, 2021.
4. Paller A.S. et al., Atopic dermatitis pathogenesis and emerging therapies, Journal of Allergy and Clinical Immunology, 2023.
5. Weidinger S., Novak N., Atopic dermatitis, Lancet, 2022.