Czym jest zespół jelita drażliwego i jak z nim żyć?

Zespół jelita drażliwego (IBS – Irritable Bowel Syndrome) to jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń przewodu pokarmowego, które dotyka nawet 10–15% populacji dorosłych. Choć nie zagraża życiu, znacząco wpływa na jego jakość — powodując przewlekłe dolegliwości, wzdęcia, bóle brzucha oraz zaburzenia rytmu wypróżnień. IBS jest chorobą czynnościową jelit, co oznacza, że przyczyną objawów nie są zmiany anatomiczne, lecz zaburzenia w funkcjonowaniu osi mózg–jelito, mikrobioty i układu nerwowego jelitowego.

• Zespół jelita drażliwego to przewlekłe zaburzenie czynnościowe jelit.
• Objawia się biegunkami, zaparciami, bólem brzucha i wzdęciami.
• Na rozwój IBS wpływają stres, mikrobiota jelitowa i nadwrażliwość trzewna.
• Leczenie obejmuje dietę FODMAP, probiotyki, leki rozkurczowe i wsparcie psychologiczne.
• Mimo przewlekłego charakteru, przy odpowiednim postępowaniu można z IBS żyć komfortowo.

Zobacz też: Jakie są najczęstsze objawy refluksu przełyku? Kliknij po szczegóły!

Czym jest zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego został zdefiniowany przez World Gastroenterology Organisation (WGO) jako przewlekła choroba czynnościowa przewodu pokarmowego, w której występuje ból brzucha powiązany ze zmianami rytmu wypróżnień. Objawy muszą utrzymywać się przez co najmniej 3 miesiące.

Według Kryteriów Rzymskich IV (2016), IBS rozpoznaje się, gdy pacjent doświadcza:

• nawracającego bólu brzucha (≥1 dzień w tygodniu),
• związanego z wypróżnieniem, zmianą częstotliwości lub konsystencji stolca.

Typy IBS:

• IBS-C – dominują zaparcia,
• IBS-D – dominują biegunki,
• IBS-M – objawy mieszane (naprzemienne biegunki i zaparcia),
• IBS-U – niesklasyfikowany (nie pasujący do powyższych).

Według The Lancet Gastroenterology & Hepatology (2021), IBS dotyka częściej kobiet niż mężczyzn, a jego częstość rośnie u osób w wieku 20–40 lat, szczególnie narażonych na stres.

Skąd się bierze zespół jelita drażliwego?

Mechanizmy i przyczyny

IBS to choroba o wieloczynnikowym podłożu, w której kluczową rolę odgrywają:

• zaburzenia osi mózg–jelito (gut–brain axis),
• nieprawidłowa aktywność układu nerwowego jelitowego,
• zmiany w składzie mikrobioty jelitowej,
• czynniki psychiczne – stres, lęk, depresja, trauma.

Oś mózg–jelito i serotonina

Jelita są często nazywane „drugim mózgiem”, ponieważ zawierają miliony neuronów i produkują nawet 90% serotoniny – neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za motorykę i odczuwanie bólu. Zaburzenia w jej wydzielaniu prowadzą do nadwrażliwości trzewnej, skurczów i bólu.

Mikrobiota jelitowa i SIBO

Z badań Gut Microbes (2020) wynika, że osoby z IBS mają mniejsze zróżnicowanie bakterii jelitowych – spada liczba Lactobacillus i Bifidobacterium, a rośnie Escherichia coli i Clostridium spp.. Dodatkowo u części pacjentów stwierdza się SIBO (Small Intestinal Bacterial Overgrowth), czyli przerost bakterii w jelicie cienkim, który nasila wzdęcia i biegunki.

Czynniki wyzwalające

• stres i brak snu,
• infekcje jelitowe (poantybiotykowe lub wirusowe),
• nietolerancje pokarmowe (laktoza, gluten),
• niezdrowa dieta (wysokoprzetworzona, tłusta, uboga w błonnik).

Badania Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology (2022) podkreślają, że stres i zaburzenia emocjonalne są jednym z głównych czynników inicjujących i zaostrzających objawy IBS.

Jakie są objawy zespołu jelita drażliwego?

Objawy IBS różnią się u poszczególnych osób, ale najczęściej obejmują:

• ból i skurcze brzucha (łagodniejące po wypróżnieniu),
• wzdęcia, uczucie pełności, gazy,
• biegunki lub zaparcia (często naprzemienne),
• uczucie niepełnego wypróżnienia,
• śluz w stolcu,
• zmęczenie, senność, obniżony nastrój.

Według American College of Gastroenterology (ACG, 2021), nawet 60% pacjentów z IBS cierpi równocześnie na zaburzenia lękowe lub depresję, co potwierdza ścisły związek między układem nerwowym a jelitami.

Jak diagnozuje się IBS?

IBS to diagnoza oparta głównie na objawach – nie istnieje jedno badanie, które ją potwierdza. Lekarz gastroenterolog stosuje Kryteria Rzymskie IV i wyklucza inne choroby o podobnym przebiegu (np. celiakię, choroby zapalne jelit, nowotwory).

Badania pomocnicze:

• badania krwi: morfologia, CRP, TSH, glukoza, elektrolity,
• badanie kału: kalprotektyna, krew utajona, pasożyty,
• USG jamy brzusznej,
• kolonoskopia – u osób >45 r.ż. lub przy objawach alarmowych (krwawienie, spadek masy ciała, gorączka).

W badaniu BMJ (2020) wskazano, że stosowanie kryteriów rzymskich w połączeniu z oceną psychologiczną pozwala na prawidłowe rozpoznanie IBS u ponad 90% pacjentów bez potrzeby inwazyjnych badań.

Jak wygląda leczenie zespołu jelita drażliwego?

Leczenie IBS ma charakter objawowy i indywidualny – obejmuje zarówno farmakoterapię, jak i zmianę diety, stylu życia oraz terapię psychologiczną.

Leczenie farmakologiczne:

• leki rozkurczowe (drotaweryna, mebeweryna) – łagodzą bóle brzucha,
• leki przeciwbiegunkowe (loperamid) lub przeczyszczające (laktuloza, makrogole),
• antybiotyki jelitowe (ryfaksymina) – skuteczne w SIBO,
• probiotyki (Lactobacillus, Bifidobacterium, Saccharomyces boulardii) – przywracają równowagę mikrobioty,
• leki przeciwdepresyjne SSRI (np. sertralina, escitalopram) – poprawiają regulację osi mózg–jelito,
• olejek z mięty pieprzowej – działa rozkurczowo i łagodzi wzdęcia.

Badania Alimentary Pharmacology & Therapeutics (2021) potwierdzają, że stosowanie probiotyków przez minimum 8 tygodni redukuje nasilenie objawów IBS nawet o 50%.

Dieta i styl życia w IBS

Dieta FODMAP

Najskuteczniejszym podejściem żywieniowym potwierdzonym naukowo jest dieta low-FODMAP, opracowana na Uniwersytecie Monash w Australii. Polega na eliminacji produktów zawierających fermentujące węglowodany (FODMAP), które nasilają objawy.

Do produktów bogatych w FODMAP należą:

• czosnek, cebula, kalafior, fasola, soczewica,
• jabłka, gruszki, brzoskwinie,
• pszenica, żyto, produkty z laktozą,
• orzechy nerkowca, awokado, miód.

Po 4–8 tygodniach eliminacji produkty wprowadza się stopniowo, obserwując reakcję organizmu.

Inne zalecenia:

• spożywaj regularne, małe posiłki,
• unikaj tłuszczów trans, napojów gazowanych i alkoholu,
• pij 1,5–2 l wody dziennie,
• dbaj o sen i aktywność fizyczną (spacery, joga, pływanie),
• naucz się technik relaksacyjnych (oddech, mindfulness).

Według Journal of Gastroenterology (2022), dieta low-FODMAP poprawia komfort życia u 70% pacjentów z IBS, a regularna aktywność fizyczna redukuje objawy o kolejne 20–25%.

Jak żyć z zespołem jelita drażliwego?

Życie z IBS wymaga akceptacji przewlekłego charakteru choroby i systematycznego dbania o siebie. Najlepsze efekty osiąga się poprzez:

• współpracę z gastroenterologiem i dietetykiem,
• prowadzenie dziennika objawów i diety,
• unikanie stresu,
• wsparcie psychoterapeuty lub grupy wsparcia.

British Journal of General Practice (2021) podkreśla, że kluczowym elementem skutecznej terapii IBS jest relacja lekarz–pacjent oparta na zaufaniu i edukacji, a nie jedynie leczenie farmakologiczne.

Q&A

Czy IBS można wyleczyć?
Nie całkowicie, ale można skutecznie kontrolować objawy poprzez dietę, leki i redukcję stresu.

Czy stres nasila objawy IBS?
Tak. Stres i napięcie emocjonalne są jednym z najczęstszych czynników zaostrzających dolegliwości.

Czy probiotyki naprawdę pomagają?
Tak. Badania wykazują, że regularne stosowanie probiotyków poprawia mikrobiotę i łagodzi objawy u większości pacjentów.

Czy IBS zwiększa ryzyko raka jelita?
Nie. IBS nie prowadzi do zmian nowotworowych, choć może współistnieć z innymi chorobami jelit.

Źródła:

1. The Lancet Gastroenterology & Hepatology, 2021 – Epidemiology and mechanisms of irritable bowel syndrome.
2. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology, 2022 – Gut-brain axis and pathophysiology of IBS.
3. Gut Microbes, 2020 – Microbiota alterations in IBS and therapeutic implications.
4. BMJ, 2020 – Rome IV criteria and diagnostic accuracy for IBS.
5. Alimentary Pharmacology & Therapeutics, 2021 – Efficacy of probiotics in IBS management.
6. Journal of Gastroenterology, 2022 – Low-FODMAP diet and symptom improvement in IBS.
7. British Journal of General Practice, 2021 – Doctor–patient relationship in chronic IBS management.